Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Pobrzeże Bałtyku

28 maja 2012r.

Niedawne badania, przeprowadzone w Morskim Instytucie Rybackim nad produkcją pierwotną toni wodnej Bałtyku południowego, przyjmują jako przeciętną głębokość warstwy eufotycznej, w której odbywa się fotosynteza, 20 m. Uwzględniając jednak duże ilości tlenu (nieraz przekraczające 100% wysycenia w okresach zakwitów planktonu) w całej górnej rozcieńczonej warstwie, można przypuszczać, że fotosynteza może przebiegać w całej jej grubości, zwłaszcza u gatunków planktonu roślinnego o minimalnych wymaganiach wobec warunków świetlnych (0,3 i 0,6 cal/cm2 na godzinę). Typy wybrzeży Brzegi Bałtyku są bardzo rozmaite. Duże różnice występują między rejonem północnym i południowym, co w znacznym stopniu wynika z ich odmiennej struktury geologicznej. Północny rejon Bałtyku, a więc cała Zatoka Botnicka oraz południowe skaliste brzegi Szwecji znajdują się .w zasięgu skał starych, takich jak lupki krystaliczne i różne granity, które zakrzepły jeszcze w zamierzchłych dziejach naszej Ziemi, w erze archaicznej. Tam też, obok skalistych surowych wybrzeży północnej Szwecji, Finlandii i rejonu Wysp Alandzkich, spotykamy szczególnie charakterystyczny dla północnego Bałtyku typ wybrzeży — szkierowy, utworzony z mnóstwa drobnych skalistych wysepek, rozsianych wzdłuż urozmaiconej linii brzegowej, bogatej w liczne zatoki i małe półwyspy świadczące o zatopionym niegdyś lądzie. Szkiery są niebezpieczne i trudne dla żeglugi. Inny charakter mają południowe brzegi naszego Bałtyku, gdzie możemy wyróżnić co najmniej cztery ich typy: klifowe, wydmowe, płaskie i zalewowe. Klifowymi nazywamy brzegi strome, występujące tam, gdzie większe lub mniejsze wyniosłości, a zwłaszcza wysoczyzny lodowcowego pochodzenia, tzw. kępy, dotykają morza. Fala działa niszcząco na brzeg wysoki, który obrywa i obsuwa, tworzy plażę różnej szerokości, najczęściej zasłaną zwałami kamieni, pochodzącymi z osypującego się morenowego wzgórza, które tworzy kępa. Nad Zatoką Gdańską kępy nadmorskie: Redłowska, Oksywska i Pucka są klasycznymi przykładami takiego wybrzeża. Klifowe brzegi spotykamy też koło Międzyzdrojów i innych miejscowości w rejonie Zatoki Pomorskiej, chociaż przeważającym typem brzegów Pomorza Zachodniego, podobnie jak całego Bałtyku południowego, są piaszczyste brzegi wydmowe. Przybrzeżne prądy płynące od zachodu przesuwają duże masy piasków w kierunku wschodnim. Z tych piachów pochodzących ze zniszczonych klifów oraz z rzek, które przyniosły je do morza, fale budują przybrzeżne wały podwodne, stopniowo wypychane z wody. Wiatry osuszają te wyniesione z morza piachy i tworzą z nich wyrównane brzegi wydmowe. Miejscami, np. przy Łebie lub na Mierzei Wiślanej, takie wydmy sięgają kilkudziesięciu metrów wysokości. Rosną tam słonorośla i trawy wydmuchrzyce, których rozrastające się kłącza wiążą piaszczyste podłoże; brzegi wydmowe często pokryte są mniej lub więcej gęstym, pokręconym od wiatrów i wichrów lasem liściastym, dominującym zwłaszcza w zachodnich rejonach naszego wybrzeża. Wybrzeża płaskie, w odróżnieniu od piaszczysto-wy-dmowych, spotykamy tam, gdzie docierają do morza prado-liny rzek z ostatniego okresu zlodowacenia. Odcięte od morza jeziora przymorskie pradolin ma z reguły podłoże torfowe i wciska się nieraz dosyć daleko w morze. Zjawisko to, bardzo znamienne dla wielu miejsc wybrzeża, ilustruje walkę morza z torfami lądowymi. Plaży tu nie ma i z tego względu na wyróżnienie zasługuje typ wybrzeża bezplażowego, które może być postrzępione lub o zarysach złagodzonych, wyrównanych przez działanie fał. Wybrzeża typu zalewowego, powstające w pobliżu ujść rzecznych, charakteryzuje częściowe odgrodzenie od morza przestrzeni zalanych niegłęboką wodą, jak np. Zalew Wiślany i Szczeciński, najczęściej wysłodzoną z powodu słabej łączności zalewu z morzem. Zalew Wiślany odgrodzony jest od morza zalesioną Mierzeją Wiślaną, a Zalew Szczeciński — wyspami Wolin i Uznam, powstałymi z zespolenia się szeregu drobniejszych wysp wydmowych, połączonych z utworami i formami dyluwialnymi, pochodzącymi z moreny czołowej i dennej. Zalew, pozostając w łączności z wodami Bałtyku, tak pod względem hydro- 24 graficznym, jak i biologicznym jest środowiskiem o charakterze przejściowym między wysłodzonym morzem, jakim jest Bałtyk, a słodkim jeziorem. Całkowite odcięcie od morza zalewu lub zatoki zamienia je w jezioro przymorskie, którego dobrymi przykładami na naszym dziś wyrównanym Słowińsko-Kaszubskim Wybrzeżu są takie jeziora, jak Sarbskie, Łebsko, Gardno, Wicko, Jamno, Bukowo i inne aż po Wolin, gdzie leży tego samego typu małe jezioro Koprowo. Są one pozostałościami transgresji morskiej, kiedy to brzeg Bałtyku sięgał dalej ku południowi i tworzył powyginaną linię zatok i cyplów, a nieustannie przez prądy przesuwane od zachodu piachy tworzyły mierzeje zamykające zatoki i przekształcające je z czasem w przymorskie jeziora. Nadmorskie parki narodowe Na pobrzeżu bałtyckim mamy dwa wielkie parki narodowe: Woliński i Słowiński. Woliński Park Narodowy * obejmuje nader malowniczą i zróżnicowaną pod względem urzeźbienia północno-zachodnią część wyspy Wolin, która stromymi ścianami klifowymi opada ku Bałtykowi, a nieco łagodniejszymi do Zalewu Szczecińskiego. Dla wyjątkowo bogatej szaty roślinnej Parku typowe są lasy mieszane typu dąbrów oraz piękne buczyny trawiaste bez podszycia, z charakterystyczną perłówką jednokwiatową, w rejonie zaś przymorskim fragmenty boru bażynowego. Zarówno flora, jak i urozmaicona fauna skupiają liczne i ciekawe elementy biogeograficzne zachodnie, północne, a nawet południowe kserotermiczne, koncentrujące się w pobliżu dawniej eksploatowanych złóż wapieni kredowych w okolicach Lubina. Szczególną uwagę zwraca na Wolinie obfitość ptaków drapieżnych i wodnych bądź lęgowych (np. bielik, łabędź niemy) lub też innych, co do których nie zawsze łatwo orzec, czy się tutaj gnieżdżą, czy tylko zalatują. W każdym razie spotyka się tutaj sokoła wędrownego, kobuza, pustułkę, orlika krzykliwego, myszołowa, błotniaka, gołę-biarza, krogulca, rybołowa, kormorana i inne. Słowiński Park Narodowy nad Łebą, ściślej nad jeziorami Łebsko i Gardno, ma krajobraz w Polsce wyjątkowy, o nie ustalonych wędrujących wydmach, jednych z największych w Europie. W swym najwyższym szczycie, na Górze Łąckiej, wydmy przekraczają 40 m. Wskutek wędrówki ruchomych piasków powstały tam prawdziwe cmentarzyska drzew wystających suchymi pniami i konarami •• z morza piasków ruchomych. Wydmy nad Łebą pokryły nie tylko całe połacie lasów, ale również torfowiska okoliczne, a nawet częściowo jezioro. Wiatry przesuwające piaski odsłaniają miejscami ciemniejsze warstwy kopalnych gleb leśnych, bielic borowych, które świadczą o niejednokrotnym zasypywaniu lasów. Park Słowiński jest również rezerwatem osobliwej roślinności wydmowej, ilustrującej swój rozwój od stadium skromniutkiej flory plaży przybrzeżnej zalewanej falami, poprzez wydmy, białą i szarą, do roślinności nadmorskiego boru sosnowego, utworzonego z pokręconych sosen wraz z bujnie krzewiącymi ^ię w runie leśnym kępami czarnej bażyny. Jezioro Łebsko stwarza także prawdziwy raj dla ptactwa wodnego oraz lądowego w okresie ciągów. Całą swą osobliwą przyrodą Park Słowiński jak najbardziej kompletuje się z odrębnym w zasadzie — Parkiem Wolińskim.