Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Okolice Lęborka zwiedzamy „LWI GRÓD"

23 lipca 2013r.

ZWIEDZAMY "LWI GRÓD" Od czasu wybudowania obwodnicy miejskiej (na drodze krajowej nr 6) ruch tranzytowy omija Lębork od południa. Do centrum miasta najwygodniej wjechać drogą Bytów-Leba, która przecinając wspomnianą obwodnicę, tworzy główne miejskie rondo. W centrum Lęborka znajduje się kilka dużych parkingów, począwszy od placu Pokoju (dawny rynek), po mniejsze, usytuowane na obrzeżach śródmieścia (pl. Spółdzielczy - wjazd od al. Niepodległości i koło restauracji Rycerska, przy Wolności). Dwa nieduże parkingi znajdują się koło ratusza i Banku Pomorskiego (ul. Armii Krajowej). Dotychczas w mieście nie wprowadzono opłat parkingowych. Plany odbudowy kamieniczek wokół dawnego rynku zapewne skomplikują w najbliżyszym czasie parkowanie w centrum (dawny parking z rynku ma zostać przeniesiony w rejon zamku i muzeum miejskiego - na ul. Młynarską). Na zwiedzanie miasta warto przeznaczyć około 1,5 do 2 godzin. Spacer najwygodniej zacząć od dawnego centrum Lęborka - niegdyś rynku, zwanego dziś placem Wolności. Rynek, czyli plac Wolności, to historyczne serce miasta, wyznaczone w polowie XIV wieku, w okresie lokacji Lęborka. Mimo iż miasto lokowano na nowym miejscu, układ ulic nie jest w pełni regularny - od rynku w kierunku dawnej przeprawy przez Łebę biegnie lukiem ul. Staromiejska. Odstępstwem od reguły byta także lokacja gotyckiego ratusza, który nie stanął na środku rynku, lecz w jego zachodniej pierzei. Obiekt ten istniał do początku XX wieku, kiedy ówczesne władze zdecydowały o wybudowaniu nowego ratusza (opisanego dalej). Dla upamiętnienia tego pierwszego obiektu jedna z elewacji nowej siedziby władz miasta odwzorowuje stary budynek. Prawie wszystkie kamienice wokół rynku zostały zniszczone po zdobyciu miasta wiosną 1945 roku. Jedyny ocalały budynek to murowana z cegły eklektyczna kamieniczka we wschodniej pierzei rynku, mieszcząca aptekę "Pod Lwem". Podczas odbudowy miasta w latach 70. po sąsiedzku powstały współczesne obiekty handlowe - dom towarowy Jantar i Dom Rzemiosła. Od kilku lat coraz głośniej mówi się w mieście o odbudowie pozostałych kamienic wokół placu. Kościół św. Jakuba leży na północny wschód od dawnego rynku. Jest to najbardziej reprezentacyjna i zabytkowa budowla Lęborka. Trwającą kilkadziesiąt lat budowę świątyni rozpoczęto około 1345 roku. Po zwycięstwie reformacji, około roku 1540, kościół św. Jakuba przejęli luteranie. Dopiero przyłączenie ziemi lęborskiej do Rzeczypospolitej w 1640 roku pozwoliło biskupowi włocławskiemu na objęcie kościoła. W wyniku pożaru wywołanego przez Szwedów w 1658 roku świątynia uległa całkowitemu zniszczeniu. Powolną, ze względu na nikłe środki finansowe, odbudowę kościoła przerwał kolejny pożar w roku 1782. Przez blisko 70 lat nabożeństwa odbywały się więc w naprawionym prezbiterium, zaś wypalone mury i zniszczona wieża szpeciły panoramę miasta. Do odbudowy kościoła przyczynił się dopiero ks. Ignacy Lniski, który zapłacił także za istniejące do dziś ołtarze boczne, ambonę i chrzcielnicę. Wiatach 1907-1910 za kwotę 60 tys. marek przeprowadzono największy remont świątyni, odbudowując gotyckie sklepienia. Po ostatniej wojnie parafię objęli księża franciszkanie, pracujący tu do dziś. Wewnątrz warto zobaczyć interesujące epitafia z końca XVI wieku oraz niezwykłe tabernakulum z kości słoniowej. Muzeum Lębork mieści się w potężnej kamienicy rodziny Nipkowów, przy ulicy łączącej kościół z zamkiem (ul. Młynarska). Dziś muzeum prezentuje wystawy związane z historią ziemi lęborskiej (ze szczególnie interesującą wystawą archeologiczną i numizmatyczną) oraz zmieniające się kilka razy do roku ekspozycje czasowe. Niejako niezależnie działa tu też galeria sztuki Strome Schody, goszcząca różnotematyczne wystawy sztuki współczesnej. Początki lęborskiego muzeum sięgają przełomu XIX i XX wieku. Eksponaty (głównie znaleziska z okolic Lęborka) od 1900 roku prezentowano w holu nowego ratusza. Pierwszą poważną wystawę otwarto w 1924 roku. Od 1925 roku formalnie Nipkowowie to mieszczańska rodzina, związana od wiekówzLęborkiem. Paul urodził się w 1860 roku jako syn piekarza. Już w 1885 roku opatentował teleskop elektryczny - pierwszy aparat do przesyłania obrazu na odległość. Na pomysł stworzenia go wpadł w 1880 roku, gdy urząd pocztowy w Lęborku otrzymał pierwszy... telefon. Dokładnie studiował ową nowość i doszedł do wniosku, że można transmitować nie tylko dźwięki, lecz też obrazy. Niestety, kłopoty finansowe sprawiły, iż musiał przerwać studia nad telewizją. Praco- wał odtąd jako inżynier w firmie wytwarzającej semafory. Po przejściu na emeryturę, gdy dowiedział się o nowych badaniach nad telewizją, zaczął znów zajmować się swoją tarczą (tzw. tarcza Nipkowa). W 1928 roku według jego metody po raz pierwszy przetransmitowano obraz na odłe^ość 2,5 km. Nipkow pod koniec życia doczekał się sławy, zwano go nawet ojcem telewizji, a pierwsza niemiecka stacja telewizyjna nosiła jego nazwisko. W 1937 roku miasto Lębork mianowało go honorowym obywatelem. Zmarł w 1940 roku. izba muzealna funkcjonowała w budynku starostwa powiatowego. Zbiorami opiekował się społecznie Edward Stielow. Prócz zabytków archeologicznych, które stanowiły gros zbiorów, prezentowano tu także rzemiosło artystyczne, militaria oraz lokalne rękodzieło ludowe. Wspomniany Edward Stielow, po przejęciu władzy w mieście przez Polaków w 1945 roku, włączył się w odtwarzanie rozproszonej ekspozycji i organizację nowego muzeum. Formalne otwarcie muzeum nastąpiło w roku 1953. Dziś działa przy nim również bractwo historyczne, a placówka zajmuje się działalnością edukacyjną i wydawniczą. Od kilku lat swoją izbę w muzeum ma lęborczanin Paul Nipkow, twórca telewizji (patrz ramka), oraz miejscowy twórca ludowy Alfred Lubocki. Muzeum czynne jest codzinnie oprócz poniedziałków w godzinach: wt.-pt. 10-17 (po sezonie do 16), sb. 10-15, nd. 9-14 (poza sezonem jest to dzień "bez biletów"). Zamek pokrzyżacki znajduje się na południowy wschód od rynku. Budowla ta, pochodząca z XIV wieku, była wielokrotnie przebudowywana. Niestety, dziś nie przypomina zamku, może poza masywną bryłą górującą nad rzeką Łebą. Mieści się tam siedziba sądu i prokuratury. Na parterze klatki schodowej znajdują się interesujące sklepienia krzyżowe, zaś w jednej z sal - wykonany z piaskowca XVI-wieczny kominek. Obok zamku zachował się zabytkowy młyn (przebudowany) oraz spichlerz solny, służący obecnie jako świątynia zielonoświątkowców. Ulica Staromiejska, biegnąca od pl. Wolności na południowy wschód, to malowniczy lęborski deptak i główny pasaż handlowy. Choć znaczny fragment zabudowy tej części miasta został zniszczony w 1945 roku, odtworzono (i nadal się odtwarza) dawny jej charakter. W obrębie średniowiecznego miasta znajdował się zaledwie odcinek ulicy na północ od Łeby. Do dziś zachował się zresztą fragment murów miejskich. Niektóre kamienice odbudowano wiernie na podstawie zachowanych archiwaliów, inne zaś nawiązują jedynie stylem do secesyjnej zabudowy przełomu XIX i XX wieku. U zbiegu ul. Staromiejskiej i placu Wolności znajduje się słynna lęborska fontanna z żabkami. Na południe od pl. Wolności, przy głównej arterii centrum Lęborka - ul. Armii Krajowej - znajdują się również interesujące budynki z przełomu XIX i XX wieku. Ratusz miejski, który sprawia wrażenie zamku, zasługuje na szczególną uwagę. Ten neogotycki budynek wzniesiono wiatach 1899-1903, utrwalając od strony dziedzińca elewację starego ratusza, który przez wieki zdobił lęborski rynek. Przed wojną mieściła się tu też Miejska Kasa Oszczędnościowa, po której pamiątką jest widoczny, choć zatarty nieco napis "Stadtlische Sparkasse" nad jednym z bocznych wejść. Naprzeciwko ratusza znajduje się wzniesiony w tym samym okresie budynek poczty. Wokół całego Starego Miasta zachowały się resztki murów obronnych. Warto zobaczyć tu Basztę Bluszczową, znajdującą się u zbiegu ulic Derdow-skiego i Basztowej, oraz Basztę Północną, przy ulicy Korczaka, będącą obecnie siedzibą NOT. Wzgórze Wolności, z białą, zda się, zamkową w,eza ^smarcKa wieżą, od lat jest ulubionym miejscem spacerowym mieszkańców Lęborka. Dawniej miejsce to nazywane było Wzgórzem Wisielców. Tu, poza obrębem murów miejskich i w pobliżu zamku, w dawnych wiekach znajdowały się szubienice, na których wieszano złoczyńców. Ze wzgórza tego brano też glinę do wyrobu cegieł, z których wybudowano zamek. Pozostałością po tej kopalni jest okrągła sadzawka, usytuowana przy al. Niepodległości. W drugiej połowie XIX wieku teren ten uporządkowano i założono aleje spacerowe. Wieża ciśnień, wzniesiona na poludniowo-zachodnim stoku, zwana Wieżą Bismarcka, stała się najlepszym miejscem widokowym. OKOLICE LĘBORKA - GMINY NOWA WIEŚ LĘBORSKA I CEWICE Wokół Lęborka jest prawie wszystko, czego trzeba nawet wybrednemu turyście. Są lasy, jeziora, strome wzgórza, rzeka, zabytkowe budowle i coraz lepsza sieć szlaków turystycznych. Baza noclegowa nad jeziorem Lubowidz i rozproszone kwatery agroturystyczne to wciąż mało jak na możliwości tej okolicy. LUBOWIDZ to turystyczna stolica południowej części powiatu lęborskiego. Nad dużym, ładnie położonym Jez. Lubowidzkim latem wypoczywa większość mieszkańców Lęborka. Niewielka wieś leży na południe od trasy Gdańsk-Szcze-cin, około 5 km od centrum miasta, przy zachodnim krańcu jeziora. Najstarsza wzmianka o niej pochodzi z 1347 roku. W latach 1937-1939 odkryto tu olbrzymie cmentarzysko z epoki żelaza oraz skarb bursztynowy z czasów Cesarstwa Rzymskiego. W Lubowidzu warto zobaczyć kościółek z 1909 roku i budynek starej szkoły. W jednym z zabudowań mieści się powstały w latach 90. ośrodek sportów jeździeckich. Lubowidz znany jest głównie dzięki jezioru, nad którym położone jest duże miejskie kąpielisko oraz kilka ośrodków wczasowych. Ogólnodostępne kąpielisko znajduje się przy wschodnim krańcu jeziora, niedaleko motelu Zajazd Kaszubski w Jamach. Przy motelu lub kąpielisku można spokojnie zostawić samochód i udać się nad wodę. Brzeg jeziora jest piaszczysty, a dzięki południowej ekspozycji przez cały dzień także nasłoneczniony (uwaga! wstęp na kąpielisko jest płatny). JEZIORO OSOWSKIE jest innym, dziś już nieco zapomnianym miejscem letniego wypoczynku mieszkańców Lęborka. Kąpielisko miejskie w Lubowidzu W porownamu z Jez. Lubo- widzkim to zbiornik nieduży, ale atrakcyjnie położony wśród lasów. Można nad Jez. Osowskie dotrzeć od strony Lęborka dwiema drogami - z szosy do Nawcza, tuż za samotnymi zabudowaniami starej leśniczówki (z lewej strony drogi), skręcając w pierwszą, odbiegającą na prawo, wąską szosę asfaltową, lub z trasy Lębork-Kartuzy, skręcając tuż za Osowem Lęborskim na polną drogę biegnącą na północ (lepsza jest pierwsza z tych dróg, bo prowadzi nad samo jezioro). Nazwa jeziora pochodzi od nazwy majątku OSOWO LĘBORSKIE, położonego około 6 km na południe od Lęborka, u rozwidlenia dróg do Kartuz i Bytowa. Stąd wywodził się ród Wussowów, zwanych po polsku Ossowskimi. Pierwszą wzmiankę o Osowie zanotowano w 1360 roku. Po wojnie majątek wszedł w skład kombinatu rolniczego w Łebuni. Wart obejrzenia jest XIX- wieczny dworek utrzymany w stylu neoromańskim oraz pochodzące z tego okresu zabudowania dworskie - spichlerz i czworaki. ŁEBUNIA położona jest 12 km od Lęborka i 6 km od Osowa, przy drodze do Kartuz. Po wojnie, gdy ustalano nowe polskie nazwy miejscowości i zamiast Labuhn pojawiła się owa Łebunia, tubylcy żartowali sobie z niej, zamieniając początkowe "Ł" na "J"... Przez kilka stuleci, wspólnie z Cewicami i Maszewem, Łebunia tworzyła klucz dóbr rodziny Grellów. W centrum wsi wznosi się potężny kościół z 1870 roku. Niegdysiejsza chluba Łebuni - eklektyczny pałac - jest dziś ruiną czekającą na odbudowę. Póki co teren został ogrodzony przez nowego właściciela i... na tym prace się skończyły. BUKOWINA leży 4 km od Łebuni, na wschód w kierunku Kartuz. Nie jest to co prawda Bukowina Tatrzańska, ale dzięki położeniu na skraju Lasów Mirachowskich, nieopodal Jeziora Świętego, jest miejscem wartym odwiedzenia. W średniowieczu Bukowina była majątkiem należącym także do Grellów, później zaś do niemieckiej gałęzi rodu Weiherów. Piękny dwór zniszczono tu po wojnie. W centrum wioski obejrzeć można za to wybudowany w roku 1728 ryglowy kościółek. Czarna, drewniana konstrukcja z bielą glinianych ścian i czerwonym (niestety, metalowym) dachem w otoczeniu potężnych drzew, należy do bardziej malowniczych widoków w okolicy Lęborka. Na otaczającym świątynię cmentarzu zachowały się liczne XIX-wieczne krzyże i nagrobki. Niestety, kościół jest zamknięty i można go zwiedzać wyłącznie przed lub po mszy świętej (niedziele, godz. 9). OKALICE znajdują się 3 km na pótnoc od Łebuni. Obie wsie tączy pokryta nie najlepszym asfaltem dawna aleja obsadzona kasztanami, lipami i - rzadko rosnącymi wzdłuż dróg - świerkami. Okalice to dawny majątek szlachecki. Ponad połowa Okalic na początku XX wieku została nabyta przez miasto Lębork. Tereny wokół wsi obfitują w źródta i cieki wodne. Rozbudowujące się miasto postanowiło to wykorzystać i na zakupionym terenie, przy źródłach rzeki Okalicy założono działające do dziś ujęcie wód pitnych. Cały teren dla lepszej ochrony postanowiono zalesić, dzięki czemu dziś między Okalicami a Lęborkiem rozciągają się potężne lasy. Poza rozpadającym się szachulcowym spichlerzem z 1800 roku nie ma dziś w Okalicach zabytkowych budowli. W terenie wyróżnia się dawne grodzisko, na którym do wojny znajdował się zespół dworsko-pałacowy. Prócz części zabudowań folwarcznych ze wspomnianym już spichlerzem zachował się także fragment starego parku. Śródleśnymi drogami z Okalic dotrzeć można nad opisane już Jez. Osowskie, odległe o niecałe 3 km od wsi. CEWICE to duża gminna wieś, położona 14 km na południe od | Lęborka. Przez stulecia był to nieduży folwark wchodzący w skład dóbr Grellów z Łebuni. Rozwój Cewic nastąpił w II poł. XIX wieku, i po wytyczeniu szosy z Lęborka do Bytowa i powstaniu nieistniejącej dziś linii kolejowej łączącej te miasta. Przed wojną tutejszy majątek należał do przemysłowca Sinnera, który prowadził gorzelnię w pobliskim Maszewie. Nie ma tu wielu zabytków. Na pewno warto zobaczyć XIX-wieczny dwór otoczony parkiem oraz spichlerz przydwor-ski. W pałacu działa obecnie szkoła, a spichlerz wykorzystano na siedzibę centrum kultury i małą kawiarenkę. W przypatacowym parku znajduje się obelisk upamiętniający prałata Rozczynialskiego z Wejherowa, który został na początku wojny zamęczony w podziemiach cewickiego pałacu przez SS. MASZEWO leży 4 km na północny zachód od Cewic. Można do niego dotrzeć także z trasy Lębork-Bytów, skręcając w prawo (zgodnie z kierunkowskazem) około 1 km na południe od rozwidlenia dróg w Osowie Lęborskim, przy kamiennym moście kolejowym. Biegnąca tędy linia kolejowa do 1945 roku tączyta Lębork z Bytowem. Sowieci jednak uznali, iż im bardziej przydadzą się szyny i prawie catą trasę rozebrali. Maszewo należy do najstarszych miejscowości w okolicy Cewic. Istniało już w czasach księstwa gdańskiego, choć najstarsza wzmianka o nim pochodzi z 1360 roku. Później majątek był własnością Grellów i Wussowów. Największy wpływ na dzisiejszy wygląd wsi miał niejaki Sinnerz Karlsruhe, który na początku XX wieku założył tu drożdżownię i fabrykę likierów. Trunki z Maszewa przed wojną cieszyły się uznaniem w całych Niemczech. Dla pracowników wybudowano istniejące do dziś i warte zobaczenia osiedle robotnicze. Wszystkich, którzy dotrą do Maszewa, zachęcam także do odwiedzenia jedynego w swoim rodzaju Wielkiego Kamienia. Jest to znacznych rozmiarów głaz narzutowy o niespotykanej czerwo-nowiśniowej barwie, położony około 1,5 km na północ od wsi. KRĘPKOWICE położone są koło Maszewa, około 5 km od Cewic, przy drodze do Pogorzelic. Pod koniec XIII wieku dobra te otrzymał od księcia gdańskiego protoplasta rodu Janowitzów, właściciel Janowiczek i Janowic. Później wielokrotnie zmieniali się właściciele, jednak zawsze traktowano je jako całość z wymienionymi wyżej miejscowościami. Pod koniec XIX wieku zbudowano tu neogotycki kościół, istniejący do dziś. W latach 20. właściciel Krępkowic - hrabia von Osten - wzniósł przepiękny (dziś niedostępny) drewniany dworek myśliwski. Na zachód od wsi rosną dwa dęby szypułkowe, z których starszy, zwany Dębem Świętopełka, według oceny specjalistów liczy ponad 600 lat. Dojechać do niego można polną drogą biegnącą w kierunku zachodnim, obok wspomnianego dworku myśliwskiego (około 600-700 m). Od niewielkiego parkingu pod lasem do dębu prowadzi ścieżka przyrodnicza. SIEMIROWICE leżące na południowy wschód od Cewic, 4 km na wschód od trasy Lę-bork-Bytów to dawny majątek ziemski, rozparcelowany w 1893 roku. Po wojnie część gruntów na północ od osady przejęło wojsko, tworząc tu dużą jednostkę i lotnisko pomocnicze Marynarki Wojennej. Ciekawostką Siemirowic jest odkryte w latach 60. rozległe cmentarzysko kurhanowe datowane na około 900 lat p.n.e. Blisko 70 kamiennych kurhanów znajduje się przy leśnej drodze wiodącej z Siemirowic do Oskowa (około 1 km na południe od wsi). OSKOWO to nieduża wieś nad rzeką Bukowiną, położona 6 km na południe od Cewic, przy szosie do Bytowa. W XVIII wieku wytyczono przez nią nowy szlak kurierski z Berlina do Królewca, z ominięciem polskiego Gdańska. W końcu XVIII stulecia szlakiem tym podróżował jeden z najlepszych gdańskich grafików - Daniel Chodowiecki, który z podróży tej pozostawił wspomnienia i teczkę z grafikami. Artysta ten w Oskowie nocował i uwiecznił wygląd ówczesnego zajazdu. W XIX wieku wybudowano istniejący tu do dziś dworek oraz nową karczmę. Nad rzeką, na północ od dworu, znajduje się zaniedbany park z licznymi pomnikowymi drzewami. Ze szlakiem pocztowym i Oskowem związana jest pewna mroczna historia - tu, nieod-podal wsi w 1781 roku niejaki Mozes Lewin napadł i zamordował pocztyliona. Zbrodnia szybko się wydała, a bandyta zawisł na lęborskiej Górze Wisielców. Pamięci pocztyliona Johanna Erdmana Salonky poświęcony był obelisk, który do lat 50. XX wieku stał w miejscu zdarzenia. W 2008 roku z inicjatywy nadleśnictwa Cewice, Poczty Polskiej i lęborskiego starostwa ustanowiono nowy obelisk - kamień z tablicą upamiętniającą pocztowca. Okolice Lęborka MAŁOSZYCE leżące na końcu kilkukilometrowej, krętej i biegnącej przez las bezpośrednio z Lęborka drogi, zdają się znajdować na końcu świata. Z wysoczyzny na której leżą, doskonale widoczne są okoliczne osady i przysiółki. Matoszyce od średniowiecza stanowiły dobro rycerskie a później szlacheckie. Po 1945 roku działał tu PGR. Warto odwiedzić tę niewielką wieś ze względu na dość dobrze zachowany XVI II-wieczny dwór z naczułkowym dachem, do którego przylega nieco przetrzebiony park krajobrazowy z XIX-wiecznym mauzoleum (obecnie kaplica). LEŚNICE leżą u podnóża wysoczyzny, na której znajdują się Matoszyce, tuż obok drogi do Stupska. Przy szosie znajdują się tylko, wybudowane około roku 1910, kościół i szkoła, sama wieś zaś położona jest w szerokiej dolinie Leby, nieopodal linii kolejowej. Pierwsza wzmianka o Leśnicach pochodzi z roku 1320. Miejsce to miało w przeszłości złą sławę. Grasowali tu rozbójnicy, napadający na kupców podróżujących ze Słupska do Gdańska. U podnóża góry, zwanej po niemiecku Górą Rabusiów, później powstała karczma. Dziś przysiółek ten zwie się PIASKOWĄ (a działa tam zajazd... Manhattan). Poza malowniczym kościółkiem warto zobaczyć także leśnic-ki pałac, którego początki sięgają pierwszej połowy XIX stulecia. Dzisiejszy wygląd nadał mu Ernst von Dewitz, który nabył Leśnice w 1909 roku. W ostatnich latach obiekt uległ poważnej dewastacji. Pod Leśnicami znajduje się jedna z kilku ścieżek przyrodniczych w powiecie lęborskim (początek przy szkole w Leśnicach).

wczasy, miejscowości nad morzem, wybrzeże, Cewice, Łebunia, Lebork, pomorze, kaszuby, Wypoczynek, Spacery, zwiedzanie, zabytki